Çaya çorbaya zam
Hafta sonunda AKP toplantısı ile vergi zamları gündeme damgasını vurdu. AKP'nin toplantısı epey siyasi yansıma getirdi. Neredeyse bu toplantıyla eş anlı olarak açıklanan zamlar da bayağı bir gürültü yarattı.
Ortalıkta çok görünen ekonomi yorumcularının medya ile ilişkisi yoğundur. Ben de bunlardan birisiyim. Zam haberi ile yine yoğun bir medya ilgisi ile karşılaştım. Aksi gibi benim ders günüme rastladı bu. Yoğun alakayı gereği yoğunlukta karşılayamadım. Sadece bir gazeteyle konuşabildim. Ertesi gün bir çok mecrada sanki onlarla konuşmuşum gibi bu tek açıklamanın yayınlandığını gördüm.
Açıkça söyleyeyim, biraz ürktüm. Demek ki, kazara yanlış bir şey söylesek (ki bunun olasılığı gayet yüksektir) bu aynen ortalığa dökülecek . Adımla birlikte yayınlanan metinlere baktım, çok da yanlış bir şey söylememiş olduğuma kanaat getirdim.
* * *
Merak edilen ve sorulan şey malum. Son zamların ekonomide ne tür etkiler yaratacağı soruluyor. Herkese bu sorulmuş. Yanıtlar da benzer zaten.
Bana kalırsa ÖTV artışından sonra gelen doğalgaz ve elektrik zamlarının iki sonucu olacak. Bunlardan birisi ekonominin performansı ile ilgili. Zaten sıkıntılı bir durumda olan bu performans meselesinin bu zamlarla birlikte daha da sıkıntılı hale gelme olasılığı yüksek. Zamların ikinci sonucu da sokaktaki adamın cebini ilgilendirecek. Doğalgaz ve elektrik fiyatlarının yükselmesi halkalar halinde en ufak ürünün fiyatına kadar yansıyacak. Bu da enflasyonun hızlanmasına neden olacak.
Kısacası, bu zamların enflasyonu kışkırtıp, canlanmayı baskılayacağını düşünüyorum.
* * *
Bir süredir bu canlanma (ya da canlandırma) meselesinin tartışma konusu olduğunun, bu tartışmanın bakan düzeyine kadar çıktığının farkındasınız sanırım. Talep yetersizliği ve artan belirsizlik nedeniyle ekonominin hız kestiğini biliyoruz. Bu arada, daha çok da söz konusu hız kesme nedeniyle, vergi gelirlerinin yavaşladığı, bütçe açığının büyüdüğü gözleniyor.
Dolayısıyla ekonomiyi yönetenlerin önüne bir ikilem ve bir seçme sorunu geliyor. İkilem bütçe açığını onarmakla talep takviyesi yaparak ekonomiyi canlandırma noktasında yapılacak tercihlerin çelişik olmasından kaynaklanıyor. Mali onarım ile canlandırma biri birini dışlıyor. Bu durum yöneticileri bir seçme yapmak zorunda bırakıyor. Ya mali onarım amacıyla vergiler arttırılacak, yani frene basılacak, bütçe açığı daraltılacak; veya büyümeyi kışkırtmak amacıyla daha çok harcanacak, kamu talebi büyütülecek, bütçe açığına bir süre göz yumulacak.
Son vergi artışları çelişik tercihler arasında seçim yapıldığını, mali disiplinin tercih edildiğini, ekonominin canlanmasının ertelendiğini gösteriyor. Dahası, doğalgaz ve elektrik zamlarının, maliyetleri arttırıp, doğrudan karlılığı etkileyerek, üretimin yavaşlamasına ve ve yatırım kararlarının ertelenmesine yol açacağı da biliniyor. Bu süreç, bırakın canlanmayı, tam tersine, yavaşlamayı daha da koyulaştırma riski taşıyor.
* * *
Vergi artışlarını ilk hamlede nihai tüketiciye, yani sokaktaki adama etkisi itibariyle değerlendirmek gibi bir alışkanlığımız var. Yanlış bir şey de değil bu. Nihai mallar üzerindeki dolaylı vergilerin arttırılması tek hamlede bu malların fiyatlarının yükselmesi sonucunu doğurur. Bu doğrudan bir sonuçtur. Enflasyonu besler.
Bu defa yapılan zamlar bundan farklı. Sadece nihai mal değil aynı zamanda ara malı niteliği de taşıyan iki ürünün üzerindeki verginin yükseltilmesi söz konusu. Dolayısıyla bu zamlar doğalgaz ve elektriği evlerinde nihai mal olarak kullananlara bu malların fiyatlarının artışı olarak yansıyacak. Bu bir. Bu ürünleri nihai mal olarak değil de üretimlerinde ara malı olarak kullananlar da var. Zamlar ilk halkada bunların maliyetlerini arttıracak. Maliyetleri artan üreticiler bunu ürün fiyatlarına taşıyacaklar. Yani vergi artışları ikinci halkada neredeyse tüm nihai malların fiyatlarının yükselmesine neden olacak. Ekonomiye ciddi bir enflasyon ivmesi verilmiş olacak. Bu da iki.
Kısacası, vergi artışı sokaktaki adamın sadece evinde kullandığı gaz ve elektriğin faturalarını yükseltmekle kalmayacak, daha sonraki halkalarda çaya çorbaya kadar bütün ürünlerin fiyatlarını arttıracak. Teselli için çaya çorbaya limon diyeceğim ama sanırım ilerideki halkalarda limon fiyatı da bu zamlardan etkilenecek.